Juan 13
13
1Kumani ɨɨn kɨvɨ ga ja kejaꞌa viko pascua un. Ti jini Jesús ja, ja ni jaa kɨvɨ ja kee ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti kin noꞌon ya nuu Tata ya. Siaꞌan ja jini ya, kuu ndaꞌu xaan ini ya taka yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin ya. Vijna ti stuu kaji ya ja kundaꞌu ini ya maa da naa da.
2Ko ja ni jini Jesús ja, ja ni kueꞌe jaꞌuꞌu un ini añu Judas, seꞌe Simón, chaa ñuu Cariote, ja nakuaꞌa da Jesús nuu chaa ka jito uꞌu ya. 3Suni jini Jesús ja maa Tata ya ni jaꞌa jniñu nuu ya ja yɨndaꞌa ya taka ja iyo. Jini ya ja vaji ya nuu kancha Tata ya, ti jini ya ja nandeokuñɨ tuku ya nuu kancha Tata ya. Siaꞌan ni ndoꞌo ini ya kɨvɨ ni kuxini ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya.
4Nɨ ka kuxini da ti ni ndokuɨñɨ Jesús. Ni chajiyo ya saꞌma ya, ti ni kiꞌin ya ɨɨn toalla. Ni juꞌni da chii ya. 5Yukan ti ni chuꞌun ya nducha ini ɨɨn tɨ jaꞌan, ti ni kejaꞌa nakacha ya jaꞌa ndajaꞌa ya. Ti nasichi ya jaꞌa da jiin toalla nuꞌni chii ya un.
6Ni jaa ya nuu kancha Simón Pedro, ti ni kachi Pedro jiin ya:
―Jitoꞌyo, ¿va nu nakacha ni jaꞌa na xino? ―ni kachi da.
7Ti ni kachi Jesús jiin da:
―Tu chaku ini ra ndoo saꞌa ri vijna, ko jaa kɨvɨ ti ndɨꞌɨ nukuꞌun ini ra ―ni kachi ya.
8Ti ni kachi Pedro:
―Siaꞌan ko tu nakacha kuɨtɨ ni jaꞌa na ―ni kachi da.
Ti ni kachi Jesús:
―Nu tu kuantaꞌu ra ja nakacha ri jaꞌa ra, ti tu niꞌin ra taꞌu ja kuncha ra jiin ri ―ni kachi ya.
9Yukan ti ni kaꞌan Pedro jiin ya:
―Jitoꞌyo, vatuni nu na nakacha ni jaꞌa na, ko suni nakacha ni ndaꞌa na jiin xini na ―ni kachi da.
10Ti maa Jesús ni kachi ya jiin da:
―Ɨɨn yɨvɨ sa ni jichi, tukaa nɨnɨ kuu ja kuchi da uu jinu, chi so jaꞌa ni ga da na ndundoo, chi ja iyo ndoo nɨ tuꞌu da. Roꞌo naa ra, chi ja ka iyo ndoo undi ini añu ra, vasu ansu taka ra ―ni kachi ya.
11Siaꞌan ni kachi ya chi ja ni jini ya na chaa kuu ja kin nakuaꞌa ya. Ja yukan kuu ja ni kachi ya ja tu ka iyo ndoo taka da naa da. 12Nu ni ndɨꞌɨ ni nakacha Jesús jaꞌa da naa da, ni nakuiꞌna tuku ya saꞌma da, ti ni nukoo tuku ya nuu mesa.
Ni nukoo tuku ya nuu mesa un, ti ni kachi ya jini da naa da:
―¿Ni ka chaku ini ra jniñu ni saꞌa ri jaꞌa xi tuu nu? 13Roꞌo chi ka kaꞌan ra ja kuu ri Maestro ra sɨkɨ ja ni xnaꞌan ri roꞌo ra naa ra. Ti ka kaꞌan ra ja kuu ri jitoꞌo ra, chi kuñaꞌnu ri. Ti vatuni ka kaꞌan ra, chi siaꞌan kuu jniñu ndiso ri. 14Ti nu ruꞌu ja kuu ri Maestro, ja kuñaꞌnu ri nuu ra naa ra, ti ni nakacha ri jaꞌa ra. Ti suni siaꞌan roꞌo naa ra, nakacha jaꞌa ñanijnaꞌan ra. 15Jniñu jaꞌa ni saꞌa ri ja ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra ja na chun ini chun añu ra ja suni siaꞌan saꞌa ra jiin ñanijnaꞌan ra.
16Jandaa na kachi ri ja tendɨꞌɨ ka kuu muzu, chi ni ɨɨn muzu tu kuñaꞌnu ga da nuu jitoꞌo da. Vanuxia kuñaꞌnu ga chaa taꞌu jniñu un. Suni siaꞌan chaa kuu tajnu, tu kuñaꞌnu ga da ja kuu chaa nataꞌu jniñu nuu da, chi chaa nataꞌu jniñu un kuñaꞌnu ga da. 17Ka jini vaꞌa ra tendɨꞌɨ jnuꞌun. Ko kanuu ja na siuku ra siaꞌan nava kachi ri, nava na kunchaa Yandios jiin ra, ti kosɨɨ ini ra naa ra.
18Ko tu kaꞌan ri sɨkɨ nasa koo jiin tendɨꞌɨ ra naa ra. Chi jini vaꞌa ri nasa kuu jiin taka yɨvɨ ni nakaji ri, ko kanuu ja na jinu ndaa nava kachi tutu Yandios, chi ni kachi sɨkɨ ruꞌu: “Iyo ɨɨn ja kaji staa jiin ri, ti yukan kuu ja saꞌa ndevaꞌa sɨkɨ ri”, kachi tutu. 19Siaꞌan ja kaxnuꞌun ri jnuꞌun un nuu ra vijna ti changa ga kundaa ga. Nava nu na kundaa, yukan na ti kandixia ra ja maa ri kuu Cristo ni taji Yandios, chi koo nundoꞌo sɨkɨ ri siaꞌan nava ni kachi ri.
20Jandaa na kachi ri ja iyo yɨvɨ taji ri. Ti nu kuantaꞌu yɨvɨ da, suni kuantaꞌu da ruꞌu, ti yɨvɨ kuantaꞌu ruꞌu, suni kuantaꞌu da maa ya ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa ―ni kachi Jesús.
Kachi Jesús nau kuu ja nakuaꞌa ya
(Mt. 26.20‑25; Mr. 14.17‑21; Lc. 22.21‑23)
21Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti ni kejaꞌa ndɨꞌɨ kuu ini ya ja undi kaña añu ya. Ja yukan na ti ni kachi kaji ya nuu da naa da:
―Na kachi kaji ri ja ɨɨn ra kuu ja nakuaꞌa ruꞌu nuu yɨvɨ ka jito uꞌu ruꞌu ―ni kachi ya.
22Yukan ti ni ka kejaꞌa ka ndeꞌe nuu jnaꞌan da, chi tu ka jini da nau ɨɨn ɨɨn da kaꞌan ya sɨkɨ. 23Ti yajni xiin Jesús nukoo ɨɨn chaa mani ga ya jiin, ti ka ndajnuꞌun da jiin ya ni hora ka yaji da staa. 24Ti Simón Pedro ni saꞌa da ɨɨn seña nuu chaa un ja na kajnuꞌun da ya na ndenu nau sɨkɨ chaa kaꞌan ya.
25Chaa un ni tuꞌva ga da xiin Jesús, ti ni jikajnuꞌun da ya:
―Jitoꞌyo, ¿na chaa kuu nusa? ―ni kachi da.
26Ti ni kachi Jesús jiin da:
―Na chuntoo ri ɨɨn pedazu staa stila, ti chaa kuaꞌa ri nuu, chaa yukan kuu ―ni kachi ya.
Yukan ti ni chuntoo ya ɨɨn pedazu staa stila, ti ni jaꞌa ya nuu Judas, seꞌe yɨɨ Simón, chaa ñuu Cariote.
27Ti hora ni jaꞌa ya staa un nuu Judas ni yee da, hora un ni nakueꞌe jaꞌuꞌu un maa da. Yukan ti ni kachi Jesús jiin da:
―Ja ɨɨn jniñu saꞌa ra, ti kuan saꞌa vinañuꞌni ―ni kachi ya.
28Ti ni ɨɨn chaa kanchuku mesa nuu ka yee da staa un, tu ni ka chaku ini da ndoo ni kaꞌan Jesús siaꞌan jiin Judas. 29Chi vanuxia Judas kuu chaa ndiso xuꞌun da naa da, ti sava da ni ka ndoꞌo ini ja ni kaꞌan Jesús jiin da ja na kin kuaan da nau ja ka nandɨꞌɨ da ja kuu kɨvɨ viko un. Sava ga da ni ka ndoꞌo ini ja na kuaꞌa jaku xuꞌun nuu yɨvɨ ndaꞌu un naa i.
30Nu ni ndɨꞌɨ ni yaji Judas staa yukan, ti ni kee da kuaꞌan da. Ko ja ni kuaa kuu.
Ja na kunchuku vii na kunchuku mani yo
31Nu ni yaꞌa Judas kuaꞌan da, ti ni kachi Jesús:
―Vijna na ti kuni yɨvɨ ja maa Ɨɨn ni ya kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja kuñaꞌnu xaan ga jiin ɨɨn jniñu kin saꞌa ya vijna. Ti na kuni ndijin yɨvɨ naa da ja vii kuñaꞌnu Tata yo Yandios. 32Vijna na ti maa Seꞌe ya xnaꞌan nasa kuñaꞌnu Yandios jiin jniñu saꞌa ya. Vijna na ti nakuaꞌa ndixia Yandios ja yɨñuꞌun nuu maa Seꞌe ya. Vijna ti saꞌa Yandios ja na nduñaꞌnu ga maa Seꞌe ya.
33Hijo, ndee kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, ko xaan ga kuɨtɨ hora jaꞌa, ja ɨɨn nundaa ni ga kuncha ri jiin ra ti kiꞌin ri. Ko nanu ni kachi ri nuu yɨvɨ hebreo un, suni siaꞌan na kachi ri nuu ra naa ra vijna. Chi nanduku ra ruꞌu, ko tu kuu kiꞌin ra nuu kiꞌin ri. Tu kuu kundikun ra ruꞌu vijna.
34Ko na taꞌu ri ɨɨn jniñu jáá nuu ra naa ra, ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, siaꞌan nanu ni kundaꞌu ini maa ri roꞌo. Ti siaꞌan na kunchuku vii na kunchuku mani ra. 35Ti nu vii vii kanchuku ra, ja ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, ti kuni yɨvɨ naa i ja ni ka skuaꞌa ra jiin ri ―ni kachi Jesús.
Kachi Jesús ja uni jinu kaꞌan Pedro ja tu jini da ya
(Mt. 26.31‑35; Mr. 14.27‑31; Lc. 22.31‑34)
36Ni kachi Pedro jiin Jesús:
―Jitoꞌyo, ¿nanu kiꞌin ni nusa? ―ni kachi da.
Ti ni kachi Jesús jiin da:
―Tu kuu kiꞌin ra nuu kiꞌin ri vijna, ko kuee ga ti sa jaa ra ―ni kachi ya.
37Yukan ti ni kachi Pedro:
―Jitoꞌyo, ¿ti ndoo tu kuu kiꞌin na jiin ni vijna? Ja iyo tuꞌva na ja nama na niꞌin vasu na kuū na ja sɨkɨ ni ―ni kachi da.
38Ti ni kachi Jesús jiin da:
―¿Nusa ti tava ini ra kuu ra ja sɨkɨ ruꞌu nu? Ko na kachi ndaa ri ja uni jinu kachi ra ja tu jini ra ruꞌu, ti sa kana ɨɨn liꞌi ja ñaꞌan ijña ―ni kachi ya.
Xnaꞌan Jesús na ichi kuu ja kiꞌin nuu Tata ya Yandios
Currently Selected:
Juan 13: mpm
Highlight
Share
Copy
Want to have your highlights saved across all your devices? Sign up or sign in
© 1988, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.
Juan 13
13
1Kumani ɨɨn kɨvɨ ga ja kejaꞌa viko pascua un. Ti jini Jesús ja, ja ni jaa kɨvɨ ja kee ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti kin noꞌon ya nuu Tata ya. Siaꞌan ja jini ya, kuu ndaꞌu xaan ini ya taka yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin ya. Vijna ti stuu kaji ya ja kundaꞌu ini ya maa da naa da.
2Ko ja ni jini Jesús ja, ja ni kueꞌe jaꞌuꞌu un ini añu Judas, seꞌe Simón, chaa ñuu Cariote, ja nakuaꞌa da Jesús nuu chaa ka jito uꞌu ya. 3Suni jini Jesús ja maa Tata ya ni jaꞌa jniñu nuu ya ja yɨndaꞌa ya taka ja iyo. Jini ya ja vaji ya nuu kancha Tata ya, ti jini ya ja nandeokuñɨ tuku ya nuu kancha Tata ya. Siaꞌan ni ndoꞌo ini ya kɨvɨ ni kuxini ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya.
4Nɨ ka kuxini da ti ni ndokuɨñɨ Jesús. Ni chajiyo ya saꞌma ya, ti ni kiꞌin ya ɨɨn toalla. Ni juꞌni da chii ya. 5Yukan ti ni chuꞌun ya nducha ini ɨɨn tɨ jaꞌan, ti ni kejaꞌa nakacha ya jaꞌa ndajaꞌa ya. Ti nasichi ya jaꞌa da jiin toalla nuꞌni chii ya un.
6Ni jaa ya nuu kancha Simón Pedro, ti ni kachi Pedro jiin ya:
―Jitoꞌyo, ¿va nu nakacha ni jaꞌa na xino? ―ni kachi da.
7Ti ni kachi Jesús jiin da:
―Tu chaku ini ra ndoo saꞌa ri vijna, ko jaa kɨvɨ ti ndɨꞌɨ nukuꞌun ini ra ―ni kachi ya.
8Ti ni kachi Pedro:
―Siaꞌan ko tu nakacha kuɨtɨ ni jaꞌa na ―ni kachi da.
Ti ni kachi Jesús:
―Nu tu kuantaꞌu ra ja nakacha ri jaꞌa ra, ti tu niꞌin ra taꞌu ja kuncha ra jiin ri ―ni kachi ya.
9Yukan ti ni kaꞌan Pedro jiin ya:
―Jitoꞌyo, vatuni nu na nakacha ni jaꞌa na, ko suni nakacha ni ndaꞌa na jiin xini na ―ni kachi da.
10Ti maa Jesús ni kachi ya jiin da:
―Ɨɨn yɨvɨ sa ni jichi, tukaa nɨnɨ kuu ja kuchi da uu jinu, chi so jaꞌa ni ga da na ndundoo, chi ja iyo ndoo nɨ tuꞌu da. Roꞌo naa ra, chi ja ka iyo ndoo undi ini añu ra, vasu ansu taka ra ―ni kachi ya.
11Siaꞌan ni kachi ya chi ja ni jini ya na chaa kuu ja kin nakuaꞌa ya. Ja yukan kuu ja ni kachi ya ja tu ka iyo ndoo taka da naa da. 12Nu ni ndɨꞌɨ ni nakacha Jesús jaꞌa da naa da, ni nakuiꞌna tuku ya saꞌma da, ti ni nukoo tuku ya nuu mesa.
Ni nukoo tuku ya nuu mesa un, ti ni kachi ya jini da naa da:
―¿Ni ka chaku ini ra jniñu ni saꞌa ri jaꞌa xi tuu nu? 13Roꞌo chi ka kaꞌan ra ja kuu ri Maestro ra sɨkɨ ja ni xnaꞌan ri roꞌo ra naa ra. Ti ka kaꞌan ra ja kuu ri jitoꞌo ra, chi kuñaꞌnu ri. Ti vatuni ka kaꞌan ra, chi siaꞌan kuu jniñu ndiso ri. 14Ti nu ruꞌu ja kuu ri Maestro, ja kuñaꞌnu ri nuu ra naa ra, ti ni nakacha ri jaꞌa ra. Ti suni siaꞌan roꞌo naa ra, nakacha jaꞌa ñanijnaꞌan ra. 15Jniñu jaꞌa ni saꞌa ri ja ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra ja na chun ini chun añu ra ja suni siaꞌan saꞌa ra jiin ñanijnaꞌan ra.
16Jandaa na kachi ri ja tendɨꞌɨ ka kuu muzu, chi ni ɨɨn muzu tu kuñaꞌnu ga da nuu jitoꞌo da. Vanuxia kuñaꞌnu ga chaa taꞌu jniñu un. Suni siaꞌan chaa kuu tajnu, tu kuñaꞌnu ga da ja kuu chaa nataꞌu jniñu nuu da, chi chaa nataꞌu jniñu un kuñaꞌnu ga da. 17Ka jini vaꞌa ra tendɨꞌɨ jnuꞌun. Ko kanuu ja na siuku ra siaꞌan nava kachi ri, nava na kunchaa Yandios jiin ra, ti kosɨɨ ini ra naa ra.
18Ko tu kaꞌan ri sɨkɨ nasa koo jiin tendɨꞌɨ ra naa ra. Chi jini vaꞌa ri nasa kuu jiin taka yɨvɨ ni nakaji ri, ko kanuu ja na jinu ndaa nava kachi tutu Yandios, chi ni kachi sɨkɨ ruꞌu: “Iyo ɨɨn ja kaji staa jiin ri, ti yukan kuu ja saꞌa ndevaꞌa sɨkɨ ri”, kachi tutu. 19Siaꞌan ja kaxnuꞌun ri jnuꞌun un nuu ra vijna ti changa ga kundaa ga. Nava nu na kundaa, yukan na ti kandixia ra ja maa ri kuu Cristo ni taji Yandios, chi koo nundoꞌo sɨkɨ ri siaꞌan nava ni kachi ri.
20Jandaa na kachi ri ja iyo yɨvɨ taji ri. Ti nu kuantaꞌu yɨvɨ da, suni kuantaꞌu da ruꞌu, ti yɨvɨ kuantaꞌu ruꞌu, suni kuantaꞌu da maa ya ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa ―ni kachi Jesús.
Kachi Jesús nau kuu ja nakuaꞌa ya
(Mt. 26.20‑25; Mr. 14.17‑21; Lc. 22.21‑23)
21Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti ni kejaꞌa ndɨꞌɨ kuu ini ya ja undi kaña añu ya. Ja yukan na ti ni kachi kaji ya nuu da naa da:
―Na kachi kaji ri ja ɨɨn ra kuu ja nakuaꞌa ruꞌu nuu yɨvɨ ka jito uꞌu ruꞌu ―ni kachi ya.
22Yukan ti ni ka kejaꞌa ka ndeꞌe nuu jnaꞌan da, chi tu ka jini da nau ɨɨn ɨɨn da kaꞌan ya sɨkɨ. 23Ti yajni xiin Jesús nukoo ɨɨn chaa mani ga ya jiin, ti ka ndajnuꞌun da jiin ya ni hora ka yaji da staa. 24Ti Simón Pedro ni saꞌa da ɨɨn seña nuu chaa un ja na kajnuꞌun da ya na ndenu nau sɨkɨ chaa kaꞌan ya.
25Chaa un ni tuꞌva ga da xiin Jesús, ti ni jikajnuꞌun da ya:
―Jitoꞌyo, ¿na chaa kuu nusa? ―ni kachi da.
26Ti ni kachi Jesús jiin da:
―Na chuntoo ri ɨɨn pedazu staa stila, ti chaa kuaꞌa ri nuu, chaa yukan kuu ―ni kachi ya.
Yukan ti ni chuntoo ya ɨɨn pedazu staa stila, ti ni jaꞌa ya nuu Judas, seꞌe yɨɨ Simón, chaa ñuu Cariote.
27Ti hora ni jaꞌa ya staa un nuu Judas ni yee da, hora un ni nakueꞌe jaꞌuꞌu un maa da. Yukan ti ni kachi Jesús jiin da:
―Ja ɨɨn jniñu saꞌa ra, ti kuan saꞌa vinañuꞌni ―ni kachi ya.
28Ti ni ɨɨn chaa kanchuku mesa nuu ka yee da staa un, tu ni ka chaku ini da ndoo ni kaꞌan Jesús siaꞌan jiin Judas. 29Chi vanuxia Judas kuu chaa ndiso xuꞌun da naa da, ti sava da ni ka ndoꞌo ini ja ni kaꞌan Jesús jiin da ja na kin kuaan da nau ja ka nandɨꞌɨ da ja kuu kɨvɨ viko un. Sava ga da ni ka ndoꞌo ini ja na kuaꞌa jaku xuꞌun nuu yɨvɨ ndaꞌu un naa i.
30Nu ni ndɨꞌɨ ni yaji Judas staa yukan, ti ni kee da kuaꞌan da. Ko ja ni kuaa kuu.
Ja na kunchuku vii na kunchuku mani yo
31Nu ni yaꞌa Judas kuaꞌan da, ti ni kachi Jesús:
―Vijna na ti kuni yɨvɨ ja maa Ɨɨn ni ya kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja kuñaꞌnu xaan ga jiin ɨɨn jniñu kin saꞌa ya vijna. Ti na kuni ndijin yɨvɨ naa da ja vii kuñaꞌnu Tata yo Yandios. 32Vijna na ti maa Seꞌe ya xnaꞌan nasa kuñaꞌnu Yandios jiin jniñu saꞌa ya. Vijna na ti nakuaꞌa ndixia Yandios ja yɨñuꞌun nuu maa Seꞌe ya. Vijna ti saꞌa Yandios ja na nduñaꞌnu ga maa Seꞌe ya.
33Hijo, ndee kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, ko xaan ga kuɨtɨ hora jaꞌa, ja ɨɨn nundaa ni ga kuncha ri jiin ra ti kiꞌin ri. Ko nanu ni kachi ri nuu yɨvɨ hebreo un, suni siaꞌan na kachi ri nuu ra naa ra vijna. Chi nanduku ra ruꞌu, ko tu kuu kiꞌin ra nuu kiꞌin ri. Tu kuu kundikun ra ruꞌu vijna.
34Ko na taꞌu ri ɨɨn jniñu jáá nuu ra naa ra, ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, siaꞌan nanu ni kundaꞌu ini maa ri roꞌo. Ti siaꞌan na kunchuku vii na kunchuku mani ra. 35Ti nu vii vii kanchuku ra, ja ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, ti kuni yɨvɨ naa i ja ni ka skuaꞌa ra jiin ri ―ni kachi Jesús.
Kachi Jesús ja uni jinu kaꞌan Pedro ja tu jini da ya
(Mt. 26.31‑35; Mr. 14.27‑31; Lc. 22.31‑34)
36Ni kachi Pedro jiin Jesús:
―Jitoꞌyo, ¿nanu kiꞌin ni nusa? ―ni kachi da.
Ti ni kachi Jesús jiin da:
―Tu kuu kiꞌin ra nuu kiꞌin ri vijna, ko kuee ga ti sa jaa ra ―ni kachi ya.
37Yukan ti ni kachi Pedro:
―Jitoꞌyo, ¿ti ndoo tu kuu kiꞌin na jiin ni vijna? Ja iyo tuꞌva na ja nama na niꞌin vasu na kuū na ja sɨkɨ ni ―ni kachi da.
38Ti ni kachi Jesús jiin da:
―¿Nusa ti tava ini ra kuu ra ja sɨkɨ ruꞌu nu? Ko na kachi ndaa ri ja uni jinu kachi ra ja tu jini ra ruꞌu, ti sa kana ɨɨn liꞌi ja ñaꞌan ijña ―ni kachi ya.
Xnaꞌan Jesús na ichi kuu ja kiꞌin nuu Tata ya Yandios
Currently Selected:
:
Highlight
Share
Copy
Want to have your highlights saved across all your devices? Sign up or sign in
© 1988, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.