ЦеберагӀи
Дуца цӀализехъин буго магӀарул мацӀалде буссинабураб Аллагьасул Калимаялъул тӀоцебесеб тӀехь. Аллагьасул Калимаялъул буго кӀиго бутӀа – «НекӀсияб КъотӀи» ва «ЦӀияб КъотӀи» («Инжил»). Гьеб гӀуцӀун буго гӀемерал гӀасрабазул заманалда хъвараб 66 тӀехьалдасан. Гьезда бицунеб буго дунял бижаралдаса нилъер эраялъул тӀоцересел гӀасрабазде щвезегӀан ккарал лъугьа-бахъиназул хӀакъалъулъ.
«НекӀсияб КъотӀиялда» гьоркьобе уна «Таврат» (гьелда абула Мусал «Щуго тӀехьиланги»), аварагзабазул тӀахьал, гӀакъиллъиялъул тӀахьал, тарихиял ва шигӀриял тӀахьал. «Тавраталда» буго Муса аварагасде ва гьесда нахърилълъаразде рещтӀараб Аллагьасул калам.
«Байбихьи» ккола «Тавраталъул» тӀоцебесеб тӀехь. Гьеб хъван буго жугьутӀ мацӀалда. БатӀи-батӀиял мацӀазде гьеб буссинабулаго, гӀемерисез гьелда цӀар лъезе пайда босула тӀоцебе гьеб грек мацӀалде буссинабизе хӀалтӀизарурал «лъугьин», «бижи» магӀнаялъул рагӀабаздаса. ЖугьутӀаз гьелда цӀар лъун буго «Авалалда» абун.
Гьаб тӀехьалъул буго 50 бетӀер. МагӀнаялъухъ балагьун гьел рикьизе бегьула кӀиго аслияб бутӀаялде. ТӀоцебесеб 11 бетӀералда бицунеб буго Аллагьас жиндирго РагӀудалъун дунял, ай зобал, ракь, гъветӀ-хер, рухӀчӀаголъаби ва тӀоцересел гӀадамал Адамги ХӀаваги рижиялъул хӀакъалъулъ. Адамицаги ХӀавацаги, Аллагьасул амруялъухъги гӀенеккичӀого, кванана гьез яшав гьабулеб Эдемалъул ахикь бижараб, лъикӀлъиги квешлъиги лъазабулеб гъотӀодаса пихъ. Гьелдалъун гьез дунял мунагьалъукье ккезабуна. Хадубги бицунеб буго Адамил лъимал Къабилилги Гьабилилги гӀумруялъул ва мунагьазул цӀураб дунялалде тӀаде Аллагьас тӀупан тӀеялъул хӀакъалъулъ. Гьеб тӀупаналдалъун кинабго рухӀ бугебщинаб жо хвана, Аллагьасул амруялдалъун, НухӀ аварагас жиндирго гамиде рачун рукӀарал хутӀизегӀан.
Вавилоналъул сиялъул хӀакъалъулъ къисаялда бицунеб буго, гьезул пахрулъи сабаблъун, Аллагьас доб заманалъул гӀадамазе тамихӀ кин гьабурабали.
«Байбихьи» абураб тӀехьалъул кӀиабилеб бутӀаялда (12–50 бутӀрул) нужеца цӀалила, жидер умматалъул эменлъун Ибрагьим авараг кколеб, жугьутӀ халкъалъул умумузул хӀакъалъулъ. ГӀумруялъул ахиралде щвезегӀан Аллагьасе ритӀухъавлъун хутӀана Ибрагьим авараг. Аллагьас жиндир хӀалбихьулеб мехалда, жив Гьесие мутӀигӀав вукӀин бихьизабизе, цохӀо вугев хирияв вас ИсхӀакъ къурбаналъе хъвезегицин разилъун вукӀана гьев. Гьелдаса хадув Аллагь гьедана: «Дица дуде баракат рещтӀинабила! Дица дуе гӀемерал наслаби кьела – зодихъ цӀвабигӀанги, ралъдал рагӀалда салигӀанги цӀикӀкӀинабила гьезул къадар. Ва дур наслабаз тушбабазул шагьарал кверде росила. Мун Дие мутӀигӀлъаралъухъ, дунялалъул киналго халкъазе баракат щвела гьездасан» (Байбихьи 22:17-18).
Ибрагьим аварагасул хӀакъалъулъ къисаялда бицунеб буго, гьесул вас ИсхӀакъил, гьесул чӀужу Ривкал ва жиндир наслуялдалъун жугьутӀ халкъалъул анцӀила кӀиго къавмалъе кьучӀ лъурав гьезул вас Якъубил хӀакъалъулъги. Гьез яшав гьабулеб букӀана Ханааналъул ракьалда. Гьел рихьизарун руго Аллагьас цӀакъго кӀудияб мурадалъе тӀаса рищарал гӀадамаллъун. Гьенибго бицунеб буго, гӀараб халкъалъул эменлъун кколев, гьесул цогидав вас ИсмагӀилил хӀакъалъулъги.
Ханааналъул ракьалда бижараб жугьутӀ халкъалъул анцӀила кӀиго къавмалъул эмен Якъуб рехсон вуго ГӀизраил абураб цӀаралдалъунги.
Ахирисел бутӀрузда гӀатӀидго бицунеб буго Якъубил гьитӀинав вас Юсупил къисматалъул. ГьитӀинго вацаз вичун, гьев Мисриялде ккана. ХӀехьезе ккарал гӀемерал захӀмалъабиги къезарун, Аллагьасул кумекалдалъун гьев вахуна тӀадегӀанаб даражаялде, лъугьуна Мисриялъул кверщелчилъун. Гьес ракъул соназда хвалдаса хвасар гьаруна жиндирго гӀагарал гӀадамал – гӀизраилал. Юсуп аварагасул хӀакъалъулъ магӀарулазда лъала Юсупил ва Зулайхал къисаялдасанги.
Гьаб тӀехьалда гьединго бихьизабулеб буго жугьутӀ халкъалъул умумул жидеда Аллагьас баракат лъураллъун рукӀараблъи. Аллагьас рещтӀинабураб гьеб баракат наслуялдаса наслуялде ирсалъе щолеб букӀана.
«Байбихьи» тӀехьалда бицунеб буго, тӀоцебе дунял бижаралдаса нахъе гӀага-шагарго цебесеб эраялъул анцӀила щуабилеб гӀасруялде щвезегӀан ккарал лъугьа-бахъиназул хӀакъалъулъ.
ТӀехьалда буго
Зобги ракьги бижи ( 1:1–2:3 )
Адамги ХӀаваги Эдемалъул ахикь; инсанас мунагь гьаби ( 2:4–4:26 )
Адамил наслаби ( 5:1-32 )
НухӀил хӀакъалъулъ къиса; кӀудияб тӀупан ( 6:1–9:29 )
Халкъал рижи; Вавилоналъул си ( 10:1–11:26 )
Ибрагьим аварагасул хӀакъалъулъ къиса ( 11:27–23:20 )
Аллагьас бихьизабураб ракьалде Ибрам гочи ( 11:27–12:20 )
Ибрамги ЛутӀги ( 13:1–14:24 )
Аллагьас Ибрагьим аварагасулгун КъотӀи гьаби; наслу кьелилан рагӀи кьей ( 15:1–18:15 )
Содомалъеги Гоморраялъеги жаза гьаби ( 18:16–20:18 )
ИсхӀакъ гьави; Аллагьас Ибрагьим аварагасул хӀалбихьи ( 21:1–23:20 )
ИсхӀакъил хӀакъалъулъ къиса ( 24:1–26:35 )
ИсхӀакъие лъади ячин; Ибрагьим аварагасул хвел ( 24:1–25:18 )
ИсхӀакъил васал: ГӀисав ва Якъуб ( 25:19-34 )
ИсхӀакъ ва Авимелех ( 26:1-35 )
Якъубил хӀакъалъулъ къиса ( 27:1–35:29 )
Якъубие инсуца баракат кьей ( 27:1-40 )
Якъуб инсул рокъоса лъути ва Лаванихъ чӀей ( 27:41–30:43 )
Якъуб Ханааналде тӀадвуссин; Якъубица ГӀисавилгун рекъел гьаби ( 31:1–33:20 )
Дина басра гьаюралъухъ вацаз рецӀел боси; ИсхӀакъил хвел ( 34:1–35:29 )
ГӀисавил наслаби ( 36:1-43 )
Юсупил хӀакъалъулъ къиса ( 37:1–50:26 )
Юсуп вацаз лагълъуде вичи ( 37:1-36 )
Ягьудаги Тамарги ( 38:1-30 )
Мисриялда Юсуп тӀадегӀанлъи ( 39:1–41:57 )
Юсупидаги вацаздаги гьоркьоб рекъел ккей ( 42:1–45:28 )
Якъубил хъизан-къай Мисриялде гочин; Юсупил гӀумруялъул ахирисел лъугьа-бахъинал ( 46:1–50:26 )

Listen to Байбихьи ЦеберагӀи